Làm tự do, sáng chẳng cần dậy sớm chen chúc vượt tắc đường để "chào" máy chấm công, thích ở nhà hay ra quán cà phê ngồi làm đều được, thậm chí "travel work" cũng ok. Vẫn làm việc, vẫn kiếm được tiền trang trải cuộc sống mà chẳng cần bó buộc ở chốn văn phòng, đó là mường tượng chung của không ít người khi nghĩ đến chuyện làm freelancer.
Nhưng sau vài năm, khi chi phí sinh hoạt leo thang và công việc ngày càng cạnh tranh, không ít bạn trẻ mới nhận ra: Tự do không đồng nghĩa với an toàn. Giữ được sự cân bằng tài chính trong những tháng "đói - no" xen kẽ bỗng trở thành bài toán khó hơn bao giờ hết.
Trò chuyện cùng 2 Gen Z đang làm tự do nhưng thi thoảng vẫn khó "tự lo" này, phần nào cho chúng ta thêm một góc nhìn chân thực về đời sống freelancer.
Thu nhập không hẳn quá thấp, vẫn khó tích lũy vì chi phí sống leo thang
Minh Anh (23 tuổi, nhân viên marketing tự do, Hà Nội) và Hoàng Long (24 tuổi, nhân viên thiết kế đồ họa, TP.HCM) đều thừa nhận: Làm tự do trong bối cảnh hiện nay không còn là lựa chọn dễ dàng như vài năm trước.
Minh Anh cho biết trung bình mỗi tháng, cô kiếm được khoảng 8-10 triệu đồng. Nghe qua thì tưởng là ổn nhưng thực tế thì không: Khó có dư, chỉ cần 1 việc nhỏ phát sinh thôi cũng đủ để bản thân rơi vào trạng thái lay lắt.
Ảnh minh họa
"Tiền thuê nhà, tiền ăn uống, đi lại… gộp lại cũng ngốn gần hết thu nhập rồi. Mình thì vẫn cố để dành một khoản nhỏ, nhưng chỉ cần tháng nào phát sinh sinh nhật bạn, hay ốm nhẹ phải mua thuốc là coi như về lại vạch xuất phát" - Minh Anh kể.
Cô bạn ví von chuyện lên kế hoạch tài chính với mức thu nhập 8-10 triệu/tháng, giống như "đi trên dây", chỉ cần một khoản chi bất ngờ là lập tức mất thăng bằng. Với mức thu nhập bấp bênh, việc tiết kiệm dần trở thành một cuộc chiến giữa nhu cầu hiện tại và sự chuẩn bị cho tương lai - Đây cũng là "thế khó" mà Hoàng Long đang phải đối mặt, tìm giải pháp.
Dù có mức thu nhập nhỉnh hơn Minh Anh, hoảng 14-15 triệu đồng/tháng, nhưng Hoàng Long cũng không thấy "dễ thở" hơn là mấy. Đặc thù công việc làm theo dự án khiến dòng tiền của cậu bạn luôn bị gián đoạn, không phải tháng nào cũng có "ting ting".
"Có job mình làm 3-4 tháng mới nghiệm thu, lúc đó mới được trả tiền. Nếu chia trung bình thì cũng tầm 14-15 triệu/tháng, nhưng thực tế có tháng chẳng có đồng nào, rồi có tháng nhận một lèo 40-45 triệu" - Hoàng Long giải thích.
Ảnh minh họa
Lúc mới "theo nghiệp freelance", cũng chưa quen với nhịp "tháng đói - tháng no", Hoàng Long thừa nhận từng phải sống nhờ thẻ tín dụng. Còn gần đây, tình hình tài chính của cậu bạn đã có phần khá hơn.
"Giờ mình rút kinh nghiệm, cứ nhận tiền lương là chia ngay một phần sang quỹ dự phòng. Không làm thế thì "toang" lắm" - Hoàng Long nói.
Cả Minh Anh và Hoàng Long đều nhận ra vấn đề không nằm ở chuyện họ không kiếm được tiền, mà là khó giữ tiền. Khi chi phí sinh hoạt ngày càng tăng, cuộc sống có lắm thứ phát sinh mà thu nhập lại thất thường, việc tích lũy cho tương lai hay dự phòng rủi ro dường như trở thành điều xa xỉ.
Thu nhập bấp bênh, làm sao để dần ổn định tài chính?
Khi nói về việc giữ cân bằng tài chính, cả Minh Anh và Hoàng Long đều cười - nụ cười có phần lúng túng. Với họ, tìm được một công việc tự do có thu nhập ổn định theo tháng đã là điều may mắn, tiết kiệm hay đầu tư đều đặn mỗi tháng là vẫn là chuyện ở thì… tương lai thôi.
Và giống như đa số người trẻ khác, dù làm fulltime hay freelancer, nỗi lo lớn nhất của Minh Anh và Hoàng Long là cảnh chưa hết tháng đã hết tiền. Chính sự bấp bênh này buộc họ phải nghĩ tới một câu hỏi lớn hơn: Làm sao để vừa được tận hưởng cuộc sống, vừa có sự chuẩn bị để giữ được sự chủ động trước những rủi ro bất ngờ?
Ảnh minh họa
"Làm tự do, không phải ai cũng tìm được việc dài hạn, trả lương đều đặn như đi làm fulltime. Tháng nhiều nhận nhiều job thì chi tiêu thoải mái, nhưng có tháng chẳng ít việc thì lại phải dè sẻn từng chút một.
Trước đây mình cố mua vàng mỗi tháng, nhưng từ khi giá vàng tăng cao vượt khả năng tích sản hàng tháng, thì mình trích 10% thu nhập cho quỹ dự phòng, song song với đó là quản lý chi tiêu sát sao bằng ứng dụng quản lý tài chính.
Với mình, không thiếu tiền tiêu hàng tháng, lúc có việc thì có tiền dự phòng để trang trải mà không cần chạy vạy đi vay, thế là đã một sự ổn định và thành công nho nhỏ rồi, chứ chưa dám nghĩ tới việc mua nhà hay mua xe.
Còn số vàng mình đã mua trước đó, thì coi như một khoản tài sản để dành cho các mục tiêu lớn hơn sau này" - Minh Anh chia sẻ.
Còn với Hoàng Long, thay vì dự phòng hay tiết kiệm cố định theo tháng, cậu bạn lại chọn tiết kiệm theo dự án.
"Công việc của mình không trả lương theo tháng, nên cũng khó tiết kiệm theo tháng. Nhận tiền thù lao thì mình chia ra 1 phần để lo chi phí sinh hoạt của 1-2 tháng tới, 1 phần để dự phòng và 1 phần để tiết kiệm.
Sau 1 lần ốm nặng, 2 tuần không làm ăn gì được, phải rút tiết kiệm ra tiêu, mình mới hiểu nếu không có quỹ dự phòng thì khó mà đảm bảo được quỹ tiết kiệm. Phải có cái phòng thân thì mới yên tâm được" - Hoàng Long bộc bạch.
Sau nhiều lần "vật lộn" với bài toán thu - chi, cả 2 Gen Z này đều rút ra bài học: Dù là làm tự do hay làm full-time, việc thiết lập quỹ dự phòng, chi tiêu có kế hoạch và xây dựng thói quen tiết kiệm đều đặn, có kỷ luật là những việc nên làm và phải làm ngay nếu muốn ổn định tài chính.
Khi khoảng trống tài chính chạm đến sức khỏe
Dù đã cố gắng tiết kiệm và có quỹ dự phòng, Minh Anh và Hoàng Long đều thừa nhận: Khoản tiền "phòng thân" hiện có chỉ đủ để xoay xở trong những tình huống nhỏ, chứ giả như một lần ốm nặng, hay thậm chí chỉ là một đợt nhập viện 5-7 ngày… cũng có thể khiến mọi kế hoạch tài chính mà họ cẩn thận xây dựng trước đó đổ bể.
"Có lần mình phải vào viện truyền nước mấy ngày, chi phí thuốc men hết gần 4 triệu. Lúc đó nhìn tài khoản hụt thấy rõ, đúng kiểu vừa hồi phục xong lại lo ngay chuyện tiền bạc. Vậy mới thấy giữ sức khỏe không chỉ là chuyện ăn uống điều độ hay tập thể dục, mà còn là cách bảo vệ kế hoạch tài chính của chính mình" - Minh Anh kể.
Hoàng Long cũng đồng tình: " Freelancer thì không có lương nghỉ ốm. Nằm viện thì đâu còn sức mà cày job, là coi như mất luôn cả nguồn thu. Mà viện phí bây giờ đâu có rẻ, tính ra bằng cả tháng làm việc chứ chẳng đùa" .
Ảnh minh họa
Thực tế cho thấy chi phí y tế ở các đô thị đã tăng nhanh hơn mức thu nhập trung bình của người trẻ. Như Hoàng Long kể, một đợt điều trị thông thường có thể tiêu tốn bằng cả tháng lương, còn nếu gặp bệnh nặng, con số đó hoàn toàn có thể nhân lên nhiều lần. Với những người làm nghề tự do, thu nhập thất thường, không có phúc lợi từ công ty, chỉ một lần "trái gió trở trời" thôi cũng đủ khiến mọi nỗ lực cân bằng tài chính bị phá vỡ.
Cái khó của thế hệ trẻ không chỉ là kiếm đủ, mà là chưa kịp chuẩn bị cho những điều không thể lường trước. Khoảng trống giữa khả năng tài chính hiện tại và chi phí thực tế khi rủi ro xảy ra - đó chính là "khoảng trống bảo vệ" mà không ít bạn trẻ đang bỏ ngỏ.
Vậy câu hỏi đặt ra là: Liệu họ chưa nghĩ tới việc mua bảo hiểm phòng thân, hay có điều gì đang cản họ lại trước quyết định bảo vệ sự chủ động của mình trong những tình huống "không mong muốn" - có thể xảy ra trong tương lai?
Ảnh minh họa
Với thắc mắc này, cả Minh Anh và Hoàng Long đều có chung 1 câu trả lời: Rào cản của họ với bảo hiểm không phải là họ nghĩ nó không cần thiết, mà là chưa tự tin với khả năng tài chính hiện tại, chỉ cần giải quyết được vấn đề khó nhất là mức đóng hàng năm và được phép đóng theo tháng, thì không lý gì từ chối.
"Thời gian gần đây mình hay bị đau đầu, mất ngủ do làm việc khuya. Nhiều khi chỉ mong có gì đó giúp mình an tâm hơn, vì bệnh thì chẳng ai biết trước được.
Mình cũng có nghĩ đến việc mua bảo hiểm chứ, nhưng mức đóng vài chục triệu/năm thì không kham nổi. Nếu mức đóng vài triệu đồng/năm và được đóng theo tháng thì chẳng cần nghĩ, mình mua ngay" - Minh Anh bộc bạch.
"Mình từng nghĩ bảo hiểm xa vời lắm, chỉ dành cho người có điều kiện. Nhưng giờ thấy nếu lỡ bị bệnh phải nằm viện, chắc phải vay mượn bạn bè. Lúc đó mới thấy đúng là nên có cái 'chắn' cho bản thân. Nếu mua bảo hiểm mà được đóng theo tháng, mức đóng tầm tiền vài ly cà phê 1 tháng thì mình sẵn sàng. Quan trọng là có sự linh hoạt, không thấy bị ràng buộc" - Hoàng Long chung quan điểm.