Dự án tuyến cao tốc cửa khẩu Hữu Nghị - Chi Lăng là công trình hạ tầng trọng điểm quốc gia. Trong quá trình triển khai dự án từ năm 2016 gặp nhiều khó khăn, đã thay đổi hình thức đầu tư 3 lần.
Phối cảnh Dự án tuyến cao tốc cửa khẩu Hữu Nghị - Chi Lăng
Tại lần thứ 3, dự án được chuyển sang phương thức hợp tác công tư (PPP). Trong đó, vốn ngân sách nhà nước là 5.500 tỉ đồng, vốn nhà đầu tư là 5.529 tỉ đồng.
Bên cạnh kết quả tích cực đạt được, trong quá trình triển khai thực hiện dự án, UBND tỉnh và các cơ quan có liên quan còn một số thiếu sót, sai phạm.
Đối với dự án (độc lập) thực hiện theo hình thức đầu tư đối tác công tư (PPP) từ 2022 - 2025, theo TTCP, công tác lập, thẩm định, phê duyệt hồ sơ thiết kế kỹ thuật, dự toán chậm so với tiến độ tổng thể được phê duyệt làm ảnh hưởng tới quá trình triển khai thi công; còn nhiều sai sót.
Tiến độ thực hiện các gói thầu xây lắp chậm so với hợp đồng; nhà thầu tổ chức thi công trước khi hồ sơ thiết kế bản vẽ thi công được phê duyệt. Doanh nghiệp thực hiện dự án vẫn tiếp tục tổ chức thi công gói thầu EC04 khi đã có yêu cầu dừng thi công để nâng quy mô lên 4 làn xe, dẫn đến phải phá dỡ các hạng mục này, gây lãng phí với giá trị là 3,16 tỉ đồng.
Các nhà thầu khi thực hiện 3 gói thầu tư vấn và phi tư vấn còn một số thiếu sót, sai phạm. Nhà đầu tư và doanh nghiệp thực hiện dự án chậm giải ngân vốn vay và vốn hợp pháp khác theo Hợp đồng BOT; chưa thu xếp đủ tài chính để thực hiện dự án theo quy định.
Theo Hồ sơ thiết kế được phê duyệt, dự án còn khoảng 1,5 triệu m3 đất, đá đổ thải chưa được UBND tỉnh bố trí bãi đổ thải. Các nhà thầu thi công xây dựng chưa hoàn thiện thủ tục đăng ký khai thác khoáng sản; cơ quan chức năng của tỉnh chưa thực hiện việc thu phí bảo vệ môi trường. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền chưa giao đất cho doanh nghiệp, chưa xác định số tiền phải nộp phần bổ sung diện tích đất chuyên trồng lúa.
Về việc điều chỉnh tăng tỉ lệ vốn NSNN tham gia dự án, TTCP nêu rõ Ngân hàng Thương mại Cổ phần Tiên Phong (TPBank) không thực hiện theo đúng cam kết bố trí vốn cho nhà đầu tư và không thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ảnh hưởng rất lớn đến việc triển khai thực hiện dự án.
Do vậy, cần có quy định, chế tài để xử lý trường hợp các tổ chức tín dụng, ngân hàng không thực hiện đúng cam kết bố trí vốn trong hồ sơ dự thầu của các Nhà đầu tư, tránh tái diễn tình trạng tương tự. Nhà đầu tư và doanh nghiệp thực hiện dự án không thực hiện được việc huy động vốn vay và các nguồn vốn khác theo Hợp đồng BOT đã ký kết.
UBND tỉnh Lạng Sơn trình và HĐND tỉnh Lạng Sơn ban hành Nghị quyết số 18/NQ-HĐND điều chỉnh tăng phần vốn nhà nước tham gia dự án (vốn ngân sách địa phương) khi chưa cân đối được vốn đầu tư theo quy định. Sau đó, UBND tỉnh có Văn bản số 976 gửi Bộ Tài chính, trong đó nêu việc phải cân đối nguồn lực bổ sung cho Dự án là hết sức khó khăn... UBND tỉnh Lạng Sơn đề nghị cấp có thẩm quyền hỗ trợ từ nguồn ngân sách Trung ương thực hiện dự án là 2.700 tỉ đồng, ngoài kế hoạch đầu tư công.
Đến thời điểm thanh tra, UBND tỉnh Lạng Sơn chưa ban hành quyết định điều chỉnh dự án đầu tư. Bộ Tài chính đã tổng hợp dự án này vào danh sách các dự án gặp khó khăn, vướng mắc.
Để xảy ra các thiếu sót, sai phạm trong quá trình triển khai thực hiện dự án đã nêu cụ thể tại phần kết quả kiểm tra, xác minh của kết luận thanh tra, trách nhiệm thuộc Bộ Xây dựng, HĐND tỉnh, UBND tỉnh Lạng Sơn, Sở Xây dựng tỉnh Lạng Sơn; Ban QLDA2 thuộc Bộ GTVT (cũ), Tổng công ty ĐTPT đường cao tốc Việt Nam (VEC); Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng tỉnh Lạng Sơn, Công ty cổ phần BOT Bắc Giang - Lạng Sơn - Hữu Nghị, Công ty cổ phần cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng, Ngân hàng TPBank...
Từ kết quả thanh tra, Tổng TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam xem xét trách nhiệm của TPBank về việc không thực hiện thu xếp tín dụng và giải ngân vốn theo cam kết, không thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng.
Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu, ban hành theo thẩm quyền hoặc tham mưu cấp có thẩm quyền ban hành quy định, chế tài xử lý đối với các tổ chức tín dụng, ngân hàng thương mại đã cam kết bố trí vốn cho nhà đầu tư, doanh nghiệp khi tham gia dự thầu các công trình, dự án nhưng sau khi trúng thầu, trong quá trình thực hiện các công trình, dự án lại không thực hiện bố trí vốn theo cam kết.
Kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp với UBND tỉnh Lạng Sơn và VEC khẩn trương thực hiện việc quyết toán các khoản chi phí do VEC đã thực hiện theo quy định của pháp luật.
Đồng thời, tổ chức kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm, xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật đối với các đơn vị, tổ chức, cá nhân để xảy ra các thiếu sót, sai phạm trong quá trình triển khai thực hiện dự án.
TTCP nêu rõ trong quá trình thực hiện Kết luận thanh tra, trường hợp phát hiện gây thất thoát ngân sách Nhà nước, có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự thì chuyển cơ quan điều tra xử lý theo quy định của pháp luật.