Ngày 1-1-2026 là mốc thời gian quan trọng trong lộ trình thu phí các tuyến cao tốc do nhà nước đầu tư, trong đó có 2 tuyến huyết mạch kết nối trục TP HCM - Đồng Nai - Khánh Hòa là Vĩnh Hảo - Phan Thiết và Phan Thiết - Dầu Giây.
Vừa làm vừa rút kinh nghiệm
Tuyến cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết dài 100,8 km, đi qua địa bàn tỉnh Lâm Đồng, chính thức được đưa vào khai thác, vận hành từ ngày 19-5-2023. Trong khi đó, tuyến cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây có chiều dài 99 km kết nối tỉnh Lâm Đồng với Đồng Nai, vận hành từ ngày 29-4-2023.
Cả hai thuộc Dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017-2020, đầu tư bằng vốn ngân sách nhà nước, là trục giao thông quan trọng nối khu vực Nam Trung Bộ với vùng Đông Nam Bộ và TP HCM.
Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Phạm Quốc Huy, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án 7 (Bộ Xây dựng), xác nhận 2 tuyến trên nằm trong nhóm 5 tuyến cao tốc phải triển khai thu phí từ ngày 1-1-2026 theo chỉ đạo chung. Trong đó, tuyến Vĩnh Hảo - Phan Thiết sẽ tổ chức thu phí theo hình thức "0 đồng", nghĩa là vận hành thử hệ thống thu phí không dừng để đánh giá khả năng nhận diện phương tiện, kết nối dữ liệu và sự ổn định toàn bộ hạ tầng kỹ thuật.
Thời điểm thu phí chính thức, theo ông Phạm Quốc Huy, phụ thuộc vào quyết định của Bộ Xây dựng trên cơ sở đánh giá kết quả vận hành thử hệ thống.
Trung tâm điều hành tuyến cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây sẵn sàng đáp ứng điều kiện thu phí từ đầu năm 2026
Trở ngại chung
Thông tin thêm về việc chưa thu tiền thực tế, ông Nguyễn Khắc Việt, Giám đốc điều hành Dự án cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết, cho hay trong giai đoạn chạy thử, hệ thống vẫn thực hiện đầy đủ chức năng kỹ thuật như nhận diện biển số xe, kiểm soát tải trọng, ghi nhận phương tiện tại các điểm vào - ra tuyến.
Về cơ bản, hệ thống thu phí đã sẵn sàng, chỉ còn hoàn thiện một số phần mềm và kết nối với hệ thống ngân hàng để bảo đảm liên thông dữ liệu giữa các tuyến cao tốc.
Tuy nhiên, theo ông Việt, một khó khăn lớn đang ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ hoàn thiện hạ tầng thu phí là tình trạng mất cắp thiết bị. "Hạ tầng thu phí bị mất trộm liên tục, gần nhất mới xảy ra hôm qua. Trước đó đã bắt được 3 đối tượng nhưng tình trạng mất cắp vẫn tái diễn" - ông Việt nói. Ông cho biết đơn vị đã có nhiều văn bản gửi chính quyền địa phương đề nghị phối hợp xử lý nhưng việc mất trộm vẫn tiếp diễn, gây ảnh hưởng đến việc lắp đặt, vận hành ổn định hệ thống.
Trong khi đó, với tuyến cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây, đại diện Ban Quản lý dự án Thăng Long (Bộ Xây dựng) quả quyết vẫn giữ nguyên mốc thời gian triển khai thu phí chính thức. "Những ngày gần đây, đoàn công tác của Bộ Xây dựng đã trực tiếp kiểm tra thực địa để đánh giá mức độ sẵn sàng của hệ thống thu phí. Còn thời gian thu phí trên tuyến này thì đã chốt, triển khai từ 1-1-2026. Đến nay thì chưa có thông báo thay đổi gì" - đại diện Ban Quản lý dự án Thăng Long nói.
Cũng theo người đại diện này, tuyến Phan Thiết - Dầu Giây cũng đối mặt với tình trạng mất cắp thiết bị, dây dẫn, thậm chí cả hệ thống chiếu sáng và hạ tầng giao thông thông minh phục vụ thu phí.
Hoàn thiện hệ thống hạ tầng thu phí không dừng trên tuyến cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết
Mức thu tương xứng chất lượng
Theo các phương án được Bộ Xây dựng đề xuất, mức thu phí đối với các tuyến cao tốc do nhà nước đầu tư được tính theo km, căn cứ vào điều kiện kỹ thuật của từng tuyến.
Theo các cơ quan quản lý 2 tuyến cao tốc, đặt trong mặt bằng chung các tuyến đã thu phí, các mức phí trên 2 tuyến cao tốc này được đánh giá là không quá cao. So với các tuyến cao tốc BOT được đầu tư hoàn chỉnh thì thấp hơn đáng kể, phản ánh đúng mức độ hoàn thiện của hạ tầng.
Với tuyến Phan Thiết - Dầu Giây, mức phí dự kiến đối với xe nhóm 1 khoảng 1.300 đồng/km. Trong khi đó, tuyến Vĩnh Hảo - Phan Thiết có mức phí thấp hơn, khoảng 900 đồng/km.
Sự chênh lệch này xuất phát từ điều kiện hạ tầng kỹ thuật của hai tuyến. Tuyến Phan Thiết - Dầu Giây được đầu tư với quy mô hoàn chỉnh hơn, có làn dừng khẩn cấp liên tục, đáp ứng đầy đủ các tiêu chí kỹ thuật để áp dụng mức thu phí cao hơn. Tuyến Vĩnh Hảo - Phan Thiết hiện chưa có làn dừng khẩn cấp liên tục nên mức thu phí được đề xuất ở ngưỡng thấp hơn.
Một câu hỏi nhiều người đặt ra là vì sao các tuyến cao tốc này đã đưa vào khai thác gần 3 năm nhưng đến nay mới triển khai thu phí...
Theo lý giải của các ban quản lý dự án, nguyên nhân chủ yếu là do trước đây chưa có đầy đủ hành lang pháp lý và hệ thống kỹ thuật đồng bộ để tổ chức thu phí không dừng trên các tuyến cao tốc do nhà nước đầu tư. Chỉ đến khi Luật Đường bộ 2024 và Nghị định 130/2024 có hiệu lực, việc thu phí sử dụng đường bộ cao tốc mới có cơ sở pháp lý rõ ràng…