"Chìa khóa" mở cánh cửa nội địa hóa ô tô

Việt Nam là một trong những thị trường tiêu thụ ô tô tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á với nhu cầu dự kiến tiếp tục tăng mạnh, tạo thuận lợi cho ngành sản xuất và lắp ráp ô tô.

Ít doanh nghiệp đủ tầm

Việc nhiều "ông lớn" trong ngành sản xuất, lắp ráp ô tô như VinFast, THACO, Hyundai Thành Công... đang đẩy mạnh mở rộng đầu tư quy mô lớn là cơ hội tốt cho ngành công nghiệp hỗ trợ bứt phá trong thời gian tới.

Tuy nhiên, cũng phải nhìn lại thời gian qua, dù đã có không ít chính sách từ Chính phủ, các bộ - ngành nhưng trên tổng thể, tỉ lệ nội địa hóa ngành ô tô vẫn thấp.

Theo Quy hoạch phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, tỉ lệ nội địa hóa năm 2020 phải đạt 30%-40%, năm 2025 là 40%-45% và năm 2030 là 50%-55%. Thế nhưng, thực tế hiện nay mới đạt bình quân 12%-20%.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan chỉ rõ phần lớn doanh nghiệp (DN) hỗ trợ tại Việt Nam có quy mô nhỏ và vừa, thiếu sự đầu tư về công nghệ và năng lực sản xuất lớn. Trong khi đó, sự gắn kết giữa các nhà sản xuất, lắp ráp ô tô và DN hỗ trợ trong nước còn yếu. "Ngành công nghiệp hỗ trợ đang thiếu vắng DN đầu chuỗi nội địa đủ tầm để dẫn dắt chuỗi cung ứng. Các hãng ô tô ngoại như Toyota, Mitsubishi... khi đặt chân đến Việt Nam chỉ xem nước ta là điểm lắp ráp trong khi phần lớn công nghiệp hỗ trợ lại được dồn về Thái Lan, Indonesia..." - bà Lan nêu thực tế.

Các hãng xe trong nước đang thực hiện nhiều giải pháp nhằm tăng cường nội địa hóa sản phẩm, trong đó có hỗ trợ mạnh mẽ cho doanh nghiệp phụ trợ. Ảnh: NGUYỄN HẢI

Tại dự thảo Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Công Thương đã nêu rõ định hướng đẩy mạnh công nghiệp hỗ trợ. Cụ thể, mục tiêu đến 2030, ngành công nghiệp hỗ trợ cho sản xuất ô tô sẽ đáp ứng 55%-60% nhu cầu linh kiện, phụ tùng cho sản xuất, lắp ráp trong nước; tăng lên 80%-85% vào 2045. Bên cạnh đó là tăng ứng dụng công nghệ để chế tạo các chi tiết, linh kiện quan trọng như bộ truyền động, hộp số, động cơ, thân vỏ xe. DN công nghiệp hỗ trợ cũng phải tăng cường hợp tác với các hãng ô tô lớn; lựa chọn loại phụ tùng, linh kiện có thể sản xuất để đảm nhận vai trò mắt xích trong chuỗi sản xuất - cung ứng toàn cầu.

Thị trường ô tô sôi động sẽ là cơ hội lớn để ngành công nghiệp ô tô nói chung và công nghiệp hỗ trợ nói riêng phát triển. Mới đây, bà Thái Thị Thanh Hải, Phó Tổng Giám đốc VinFast toàn cầu, thông tin VinFast đặt mục tiêu nâng tỉ lệ nội địa hóa lên 80% vào năm 2026. Về sản lượng, mục tiêu của hãng xe Việt này là sản xuất hơn 500.000 ô tô vào năm 2027, tiến tới 1 triệu chiếc/năm kể từ năm 2030. Để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng mạnh mẽ, đồng thời chia sẻ cơ hội phát triển cho các DN Việt Nam, VinFast sẽ mở rộng chuỗi cung ứng nội địa với những ưu đãi đặc biệt dành cho DN hỗ trợ trong nước.

Cụ thể, VinFast sẽ ưu đãi 50% phí thuê đất trong 3 năm đầu, 20% trong 5 năm tiếp theo cho đối tác đầu tư xây dựng nhà máy tại hai tổ hợp sản xuất ô tô VinFast ở Hải Phòng và Hà Tĩnh. VinFast cũng cam kết bao tiêu sản phẩm đầu ra theo kế hoạch thống nhất với DN đối tác. Đồng thời, kết nối các DN Việt Nam với đối tác nước ngoài theo nhu cầu để nhận chuyển giao công nghệ, học tập kinh nghiệm, từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế và tham gia chuỗi cung ứng.

Hỗ trợ đúng "điểm nghẽn"

Theo bà Phạm Chi Lan, sự góp mặt của các "ông lớn" ngành ô tô nội địa, trong đó có VinFast, sẽ là cơ hội rất lớn cho các DN hỗ trợ. Chính phủ cần xây dựng các chính sách ưu đãi phù hợp bởi các ngành nền tảng không thể phát triển độc lập mà cần sự đồng hành của công nghiệp hỗ trợ. "Các DN cũng cần chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh, phấn đấu đạt chuẩn quốc tế" - bà Lan lưu ý.

PGS-TS Trần Đình Thiên, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, cho rằng để hỗ trợ hiệu quả cho DN trong lĩnh vực phụ trợ sản xuất ô tô, cách tốt nhất là thông qua chính DN sản xuất, lắp ráp. Theo ông, chỉ DN sản xuất mới hiểu rõ chuỗi cung ứng của mình, xác định được khâu nào cần thêm DN hỗ trợ, số lượng cần thiết, cũng như tọa độ và mức độ ưu tiên hỗ trợ. Nếu Chính phủ "rót" kinh phí rồi phân bổ cho các DN đăng ký thì kết quả sẽ là sự hỗ trợ mang tính rời rạc, thiếu liên kết, thiếu hiệu quả.

Cho rằng chính sách dành cho công nghiệp hỗ trợ hiện nay còn dàn trải, hiệu quả chưa cao, TS Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam, góp ý nếu không tập trung hỗ trợ đúng "điểm nghẽn", cơ hội vươn lên của DN sẽ rất mong manh. "DN phụ trợ chủ yếu có quy mô nhỏ và vừa, đang chật vật tiếp cận đất đai và vốn vay lãi suất thấp. Trong khi đó, để tham gia ngành ô tô, phải đầu tư mới với chi phí khổng lồ nhưng giá thuê đất và lãi vay hiện quá cao" - TS Bình chỉ ra "điểm nghẽn" và đề xuất cần có chính sách hỗ trợ về vốn, đất đai một cách thực chất.