Theo số liệu thống kê sơ bộ của Cục Hải quan - Bộ Tài chính, trong 11 tháng từ đầu năm 2025, cả nước xuất khẩu hơn 7,53 triệu tấn gạo, trị giá trên 3,85 tỉ USD. Kết quả này giảm 10,9% về lượng và 27,4% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024 - năm ghi nhận kim ngạch xuất khẩu gạo kỷ lục.
Nhiều thị trường sụt giảm
Đáng chú ý, trong khi một số thị trường lớn của gạo Việt Nam giảm mua so với cùng kỳ như Indonesia (gần 96,38%), Malaysia (32,5%) thì xuất khẩu gạo lại gia tăng ở Ghana (52,64%), Trung Quốc (165,14%), Bangladesh (gấp 238,48 lần) và Senegal (khoảng 73 lần). Về chủng loại, tính đến tháng 10-2025, hàng xuất khẩu của Việt Nam chủ yếu là các loại gạo trắng chất lượng cao và gạo thơm - chiếm 69% tổng lượng gạo xuất khẩu.
Căn cứ tình hình thực tế, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho hay xuất khẩu gạo năm nay dự kiến đạt khoảng 4 tỉ USD.
Theo ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương, năm 2025, xuất khẩu gạo của Việt Nam phải đối mặt nhiều khó khăn như tình trạng bất ổn leo thang tại một số quốc gia, khu vực; thương mại, đầu tư toàn cầu phục hồi chậm, nhiều nền kinh tế lớn duy trì chính sách tiền tệ thắt chặt; chính sách bảo hộ xuất hiện trở lại ở nhiều nước dưới các hình thức khác nhau...
Dự kiến xuất khẩu gạo 1-2 năm tới vẫn khó khăn, doanh nghiệp nên khai thác thị trường ngách, Ảnh: NGỌC ÁNH
Trong thời gian tới, Bộ Công Thương nhận định xuất khẩu gạo tiếp tục chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, trong đó không phải không có những yếu tố thuận lợi. Chẳng hạn, từ tháng 1-2026, Philippines dự kiến nhập khẩu gạo trở lại, dù có sự thay đổi về thuế và có khả năng thay đổi quy định nhập khẩu. Ngoài ra, sự quay lại của hàng loạt thị trường truyền thống như Trung Quốc, Bangladesh, châu Phi... cũng là tín hiệu tích cực.
Tuy nhiên, Thương vụ Việt Nam tại Philippines thông tin Chính phủ nước này có thể tái áp dụng lệnh cấm nhập khẩu gạo từ tháng 2-2026 nhằm ổn định nguồn cung trong thời kỳ thu hoạch vụ khô. Động thái này là nhằm bảo vệ nông dân Philippines khỏi thua lỗ thêm, khi giá lúa trong nước vẫn chịu áp lực do nguồn cung dư thừa và chất lượng hạt giảm sút vì mưa kéo dài.
Trước những diễn biến khó đoán định, Thương vụ Việt Nam tại Philippines khuyến cáo thương nhân xuất khẩu gạo thận trọng trong giao dịch, đàm phán hợp đồng với doanh nghiệp (DN) Philippines trong điều kiện nước này vẫn đang tạm ngừng nhập khẩu.
Trong khi đó, Chính phủ Indonesia thông tin lần đầu tiên nước này đạt được mục tiêu tự túc hoàn toàn đối với 2 mặt hàng lương thực thiết yếu là gạo và ngô. Indonesia dự kiến tiếp tục duy trì mức nhập khẩu 2 mặt hàng này bằng 0 ít nhất đến năm 2026.
Đa dạng hóa thị trường
Theo báo cáo về thị trường gạo của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), dự kiến năm 2026, xuất khẩu gạo của Việt Nam giảm nhẹ, còn 8 triệu tấn. Philippines năm sau dự kiến chỉ nhập khoảng 3,5 triệu tấn gạo, giảm 200.000 tấn so với năm nay; còn Indonesia sẽ nhập 740.000 tấn, giảm mạnh so với mức 3,5 triệu tấn năm nay.
Trong bối cảnh Philippines, Indonesia hướng tới tự chủ lương thực, ông Lê Thanh Tùng - Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam - nhấn mạnh đến giải pháp đa dạng hóa thị trường. Theo ông, cách đây 5-7 năm, Việt Nam đã xuất khẩu gạo đến 150 quốc gia và vùng lãnh thổ. Bên cạnh các thị trường chiếm tỉ trọng gạo xuất khẩu cao, Việt Nam đã và đang đẩy mạnh mở rộng xuất khẩu mặt hàng này tới khu vực Trung Á, Nam Mỹ...
Ảnh: NGỌC ÁNH
Riêng năm 2025, Việt Nam và Singapore đã ký kết Bản ghi nhớ hợp tác thương mại gạo. Đây chính là thị trường trung chuyển để đưa gạo Việt Nam tới nhiều quốc gia trên thế giới.
"Gạo Việt Nam hoàn toàn có thể cạnh tranh tốt nhờ phù hợp thị hiếu nhiều thị trường, đây là điểm mạnh so với nhiều loại gạo của Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan. Một lợi thế khác là gần như tháng nào trong năm, chúng ta cũng thu hoạch gạo mới để phục vụ xuất khẩu" - ông Tùng tự tin.
Ông Lê Thanh Tùng kiến nghị Hiệp hội Lương thực Việt Nam và các DN thành viên hợp tác với Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam xây dựng thí điểm một số vùng nguyên liệu đạt chuẩn theo tiêu chí của Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.
Ông Tùng đề nghị các DN ủng hộ, tích cực tham gia xây dựng vùng nguyên liệu theo đề án này. "Đề án hướng tới kéo giảm giá thành sản xuất, giúp tăng khả năng cạnh tranh của gạo Việt Nam trên thị trường thế giới" - ông nhấn mạnh.
Theo ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), việc Indonesia tuyên bố tự chủ lương thực không phải là vấn đề bất thường hoặc đáng lo ngại. Indonesia mới chỉ mở cửa nhập gạo gần đây và không phải là thị trường chính của Việt Nam. Tác động chính đến từ việc Philippines, khách hàng số 1 của gạo Việt Nam, có khả năng sẽ giảm nhập trong dài hạn.
Để thích ứng với tình hình mới, lãnh đạo VFA cho rằng quan trọng nhất là phải mở thêm thị trường, đặc biệt là các hợp đồng chính phủ (G2G). Năm 2025, hợp đồng G2G với Bangladesh đã phát huy hiệu quả, giúp giữ giá lúa gạo Việt Nam. Thị trường Nhật Bản đang có nhu cầu cao về gạo nhưng điều kiện nhập khẩu khó khăn nên cũng cần đàm phán cấp Chính phủ.
Mới đây, lãnh đạo Văn phòng An ninh Lương thực Nhật Bản đã làm việc với VFA và gợi mở nhiều hoạt động hợp tác. VFA đã đề xuất phía Nhật cùng đầu tư vùng chuyên canh lúa tại Việt Nam theo quy trình, giống và kỹ thuật của Nhật để cung cấp cho thị trường nước này.
"Hiện gạo Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản phải chịu thuế 400% . Song, thuế không phải là rào cản lớn nhất vì giá gạo tại đây cao gấp 10 lần Việt Nam, vấn đề lớn nằm ở tiêu chuẩn kỹ thuật" - ông Nam nhận xét.
Chủ tịch VFA cũng kiến nghị nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ DN thu mua lúa gạo dự trữ từ nông dân, điều tiết thị trường trong nước, không để giảm giá sâu khi thu hoạch rộ.
Còn khó khăn 1-2 năm nữa?
Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất - Thương mại Phước Thành IV (tỉnh Vĩnh Long), nhìn nhận ngành gạo sẽ tiếp tục khó khăn trong 1-2 năm nữa. Dẫu vậy, Việt Nam vẫn có những lợi thế nhất định, nhất là có bộ giống tốt gồm Đài Thơm 8, OM18, OM5451... - những giống gạo được thị trường ưa chuộng, thậm chí Thái Lan cũng phải học hỏi.
Ông Thành phân tích: Khi Philippines giảm mua gạo, DN Việt Nam vẫn còn nhiều thị trường thay thế như Malaysia, Ghana, Bờ Biển Ngà..., cùng các thị trường ngách, thị trường cao cấp. Đáng chú ý, gạo ST25 rất được ưa chuộng ở Trung Quốc, châu Âu và Mỹ trong khi gạo Japonica có cơ hội lớn ở thị trường Nhật Bản.
"Khi vụ Đông Xuân thu hoạch - chiếm 50% sản lượng cả năm, Chính phủ cần có gói hỗ trợ lãi suất để DN thu mua hết lượng lúa gạo của nông dân. Hiện nay, ở nhiều địa phương, nông dân có xu hướng chuyển một phần đất trồng lúa sang trồng sầu riêng, mít, ổi... do hiệu quả sản xuất lúa không cao" - ông Thành nêu thực tế.
