Nhắc đến Quảng Ninh, người ta thường nghĩ ngay đến than đá, Vịnh Hạ Long hay những món hải sản trứ danh. Trong số đó, sam biển là một cái tên vừa quen vừa khiến nhiều người… e dè. Bởi lẽ, đây là đặc sản rất đặc biệt, không chỉ vì hình dáng lạ lẫm mà còn bởi một sự thật khiến nhiều người lo lắng: ăn nhầm sam với một loài khác có thể dẫn tới ngộ độc nặng, thậm chí tử vong.
Sam biển thường sống ở vùng nước lợ, bãi triều ven biển Quảng Ninh, Hải Phòng. Nhìn bề ngoài, sam có lớp mai cứng hình móng ngựa, đuôi dài, thân dẹt, di chuyển chậm chạp. Sam thường đi theo cặp, một con lớn - một con nhỏ. Chính vì thế, khi đánh bắt, người sành chỉ chọn những cặp sam đi cùng nhau, bởi đây cũng là một trong những dấu hiệu để phân biệt với con so - loài có hình dáng gần như tương đồng nhưng lại mang độc tố cực mạnh.
(Ảnh: BHX)
Vấn đề nằm ở chỗ, sam và so giống nhau đến mức người không có kinh nghiệm rất dễ nhầm. Cũng lớp mai ấy, cũng chiếc đuôi dài ấy, nếu chỉ nhìn qua loa thì khó mà phân biệt. Thế nhưng, trong khi sam là đặc sản có thể chế biến thành nhiều món hấp dẫn như sam xào miến, sam nướng, gỏi sam, trứng sam xào chua ngọt…, thì so lại là loài chứa độc tố thần kinh, không bị phá huỷ khi nấu chín. Chỉ cần ăn nhầm, người ăn có thể bị tê liệt, khó thở, ngộ độc nặng và nguy hiểm tới tính mạng.
Dân biển Quảng Ninh truyền tai nhau nhiều cách phân biệt sam - so, nhưng không phải ai cũng đủ tự tin áp dụng. Sam thường có hai con đi cùng nhau, càng to khỏe, phần bụng lõm nhẹ, trong khi so thường đi lẻ, thân tròn hơn. Tuy nhiên, những dấu hiệu này chỉ thực sự chính xác khi người quan sát có nhiều kinh nghiệm thực tế. Bởi vậy, người dân địa phương luôn khuyến cáo: không tự ý mua sam trôi nổi, càng không tự bắt về chế biến nếu không thực sự hiểu rõ.
(Ảnh: BHX)
Chính vì độ "khó chiều" ấy, sam không phải món ăn phổ thông. Ở Quảng Ninh, sam thường chỉ xuất hiện trong các quán quen, nhà hàng chuyên hải sản, nơi người chế biến hiểu rõ từng công đoạn xử lý. Sam trước khi nấu phải được làm sạch kỹ, tách bỏ phần ruột không dùng, chế biến đúng cách để giữ được vị béo bùi, dai giòn đặc trưng mà vẫn đảm bảo an toàn.
Với người sành ăn, sam Quảng Ninh có sức hấp dẫn rất riêng. Thịt sam không ngọt đậm như cua, cũng không mềm như mực, mà mang vị béo, chắc, hơi dai, đặc biệt là phần trứng - được xem là "linh hồn" của món ăn. Khi xào cùng miến, trứng sam bở tơi, béo ngậy, thơm mùi hành mỡ, khiến nhiều người ăn một lần là nhớ mãi. Nhưng đi kèm với sự hấp dẫn ấy luôn là lời nhắc nhở: sam ngon, nhưng chỉ ngon khi được ăn đúng cách và đúng con.
(Ảnh: Châu Anh)
(Ảnh: BHX)
Có lẽ vì vậy mà sam Quảng Ninh trở thành một trong những đặc sản hiếm hoi mang hai thái cực rõ rệt: vừa là món ăn trứ danh, vừa là "bài kiểm tra" cho sự hiểu biết và cẩn trọng của người thưởng thức. Với du khách, nếu tò mò muốn thử sam, lời khuyên an toàn nhất vẫn là chỉ ăn ở những địa chỉ uy tín, tuyệt đối không tự ý mua về chế biến.
